Για τον τομέα της Υγείας, τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις και τα προγράμματα που πρόκειται να ενισχυθούν, ειδικά στην ψυχική υγεία και τη νεανική παραβατικότητα, μίλησε ο υφυπουργός Υγείας, Δημήτρης Βαρτζόπουλος, στο αφιέρωμα για τα 89 χρόνια Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, που δημιούργησε η «Βεργίνα τηλεόραση».
Η ψυχική υγεία είναι προϋπόθεση κοινωνικής συνοχής
Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια· είναι προϋπόθεση κοινωνικής συνοχής, προσωπικής ευημερίας και κοινωνικής προόδου. Για πολλά χρόνια, το Εθνικό Σύστημα Υγείας κουβαλούσε «ανοικτές πληγές» στον τομέα αυτό. Δομές που λειτουργούσαν με παρωχημένα πρότυπα, έλλειψη συντονισμού, υποστελέχωση και κοινωνικά στερεότυπα που κρατούσαν τους ανθρώπους μακριά από τις υπηρεσίες φροντίδας.
Όμως τα τελευταία χρόνια, με συγκεκριμένες θεσμικές παρεμβάσεις, η Ελλάδα γυρίζει σελίδα και χαράσσει μια νέα στρατηγική για την ψυχική υγεία: πιο ανθρώπινη, πιο συμπεριληπτική, πιο αποτελεσματική.
Ο Νόμος 5129/2024 Τομή στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση
Με την ψήφιση του Νόμου 5129/2024 για την Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, η χώρα μας έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς ένα σύγχρονο σύστημα ψυχικής υγείας. Ο νόμος, που τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2025, θεμελιώνει το Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Ε.Δ.Υ.Ψ.Υ.), εντάσσοντας όλες τις δομές στις Υγειονομικές Περιφέρειες. Έτσι διασφαλίζεται ότι ο πολίτης, ανεξαρτήτως τόπου διαμονής, θα έχει πρόσβαση σε φροντίδα ισότιμη και χωρίς αποκλεισμούς.
Η λογική πίσω από αυτή τη μεταρρύθμιση δεν είναι η συγκέντρωση αλλά η αποκέντρωση και διασύνδεση: δημιουργία κοινοτικών υπηρεσιών κοντά στον πολίτη, απομάκρυνση από το παλιό μοντέλο του εγκλεισμού και της ιδρυματοποίησης, διαμόρφωση ενός πλουραλιστικού θεραπευτικού συστήματος που σέβεται την αξιοπρέπεια και την αυτονομία του ατόμου.
Οι άξονες της νέας στρατηγικής
Η στρατηγική του Υπουργείου Υγείας για την ψυχική υγεία κινείται σε πέντε βασικούς άξονες:
- Ενίσχυση των κοινοτικών δομών με τη λειτουργία νέων Κέντρων Ψυχικής Υγείας (Πε.Δ.Υ.Ψ.Υ.), ώστε η φροντίδα να παρέχεται μέσα στην κοινότητα, κοντά στην οικογένεια και το φυσικό περιβάλλον του ασθενούς.
- Ολιστική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, με σεβασμό στη θεραπευτική πολυφωνία και με ένα ενιαίο πλαίσιο δράσης.
- Διασύνδεση με εκπαίδευση και εργασία, ώστε να ενισχύεται η πρόληψη και η κοινωνική επανένταξη από τα πρώτα στάδια.
- Πλήρης ψηφιοποίηση υπηρεσιών, που θα διασφαλίζει διαφάνεια, εξατομίκευση και δυνατότητα συνεχούς αξιολόγησης.
- Συμμετοχικότητα των ληπτών, με θεσμοθέτηση της φωνής των ίδιων των ασθενών στη χάραξη πολιτικής.
Η γραμμή 10306- Μια ανάσα στήριξης για όλους
Από τις πιο ουσιαστικές παρεμβάσεις των τελευταίων ετών ήταν η δημιουργία της τηλεφωνικής γραμμής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306. Πρόκειται για μια υπηρεσία που λειτουργεί δωρεάν, ανώνυμα και σε 24ωρη βάση, προσφέροντας συμβουλευτική και στήριξη σε κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή κοινωνικής θέσης.
Η γραμμή αποδείχθηκε πολύτιμη ιδιαίτερα στις δύσκολες στιγμές: από την πανδημία, μέχρι τις φυσικές καταστροφές, οι πολίτες είχαν έναν άμεσο, προσβάσιμο και χωρίς στιγματισμό δίαυλο επικοινωνίας. Σήμερα, η λειτουργία της έχει επεκταθεί και μέσω ψηφιακών καναλιών, ώστε ακόμη και Έλληνες του εξωτερικού να έχουν στήριξη σε κρίσιμες στιγμές.
Ο ΕΟΠΑΕ: Μια νέα εποχή για τις εξαρτήσεις
Ένα άλλο μεγάλο βήμα αποτελεί η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ), που ξεκίνησε τη λειτουργία του την 1η Φεβρουαρίου 2025. Μέχρι σήμερα, ο χώρος της απεξάρτησης χαρακτηριζόταν από κατακερματισμό, ελλείψεις προσωπικού και ανισότητες στην πρόσβαση. Ο ΕΟΠΑΕ συγκεντρώνει τις διάσπαρτες δομές και προσφέρει μια ολιστική στρατηγική που καλύπτει όλο το φάσμα: πρόληψη, μείωση βλάβης, θεραπεία, κοινωνική επανένταξη. Για πρώτη φορά κάθε πόλη της χώρας θα διαθέτει δομές αντιμετώπισης, ώστε κανένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει πρόβλημα εξάρτησης να μη μείνει εκτός συστήματος φροντίδας.
Ο μετασχηματισμός των ψυχιατρικών νοσοκομείων
Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τα δύο μεγαλύτερα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Με τον νέο νόμο μετασχηματίστηκαν σε Πολυδύναμες Νοσηλευτικές Μονάδες Ψυχικής Υγείας, οι οποίες δεν περιορίζονται πλέον στον ρόλο του ιδρύματος, αλλά λειτουργούν ως κόμβοι διασύνδεσης με κοινοτικές δομές.
Η μετάβαση αυτή προβλέπει σταδιακή αποϊδρυματοποίηση, νέες θέσεις εργασίας για επαγγελματίες ψυχικής υγείας, συνεχή εκπαίδευση προσωπικού και αναβάθμιση υποδομών. Στόχος είναι να δημιουργηθούν δομές ασφαλείς, σύγχρονες και λειτουργικές, που θα προστατεύουν τόσο τα δικαιώματα των ασθενών όσο και την αξιοπρέπεια των εργαζομένων.
Παρεμβάσεις για τη νεανική και εφηβική παραβατικότητα Η στρατηγική μας για την ψυχική υγεία δεν περιορίζεται μόνο στη θεραπεία και την αποκατάσταση, αλλά επεκτείνεται και στην πρόληψη φαινομένων που απειλούν τη συνοχή της κοινωνίας, όπως η νεανική και εφηβική παραβατικότητα.
Ήδη, στο Υπουργείο Υγείας διαθέτουμε εμπειρία ενός έτους από τη λειτουργία δύο πιλοτικών δομών, δύο Ειδικών Κέντρων Ημέρας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, τα οποία ενισχύονται με μονάδες street workers. Στόχος τους είναι η συνολκή καταγραφή του φαινομένου και η έγκαιρη παρέμβαση. Οι street workers συνεργάζονται με την τοπική αυτοδιοίκηση, τις κοινωνικές υπηρεσίες, το γονεϊκό κίνημα, τα μαθητικά σωματεία και τις τοπικές ενορίες, ώστε να οικοδομείται ένα πραγματικό «τείχος προστασίας» απέναντι στη νεανική παραβατικότητα.
Η ουσία αυτών των παρεμβάσεων βρίσκεται στην έγκαιρη αναγνώριση ευαίσθητων περιπτώσεων, κυρίως σε περιοχές με έντονη κοινωνική και οικονομική ευαλωτότητα. Εκεί, εφαρμόζονται στοχευμένες δράσεις στήριξης, προκειμένου να προληφθεί η εκτροπή προς την παραβατικότητα και να προσφερθούν στους νέους πραγματικές ευκαιρίες ενδυνάμωσης και κοινωνικής ένταξης.
Το προσωπικό στοίχημα για το μέλλον
Για εμένα, ως Υφυπουργό Υγείας, το μεγάλο στοίχημα είναι να δώσουμε φωνή και φροντίδα σε εκείνους που συχνά μένουν στο περιθώριο: άτομα με ψυχικές ασθένειες, με άνοια, με εξαρτήσεις. Η επιτυχία δεν θα μετρηθεί μόνο με νόμους και δομές, αλλά με το κατά πόσο θα καταφέρουμε να μειώσουμε τα στίγματα, να φέρουμε την ψυχική υγεία στην καρδιά της κοινωνικής πολιτικής και να κάνουμε το ΕΣΥ πραγματικό εγγυητή ισότητας.
Η νέα σελίδα που ανοίγει σήμερα δεν είναι η ολοκλήρωση της διαδρομής, αλλά η αρχή. Με επιμονή, συνεργασία και πίστη στην αξία του κάθε ανθρώπου, μπορούμε να χτίσουμε ένα σύστημα ψυχικής υγείας αντάξιο των αναγκών και των προσδοκιών της κοινωνίας μας.
