Post human η lost human.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής
Πολύς λόγος τώρα τελευταία παγκοσμίως για τον μετα-ανθρωπο, τον post-human. Εγώ προσωπικά ασχολήθηκα αρκετά στην κειμενογραφια μου με το θέμα αυτό. Μετά από καιρό λοιπόν άρθρων και αναλυτικών σκέψεων γύρω από το θέμα αυτό, είναι καιρός να εστιάσω εκ νέου σε αυτό και να προσπαθήσω να το δω ίσως από μια άλλη, διαφορετική σκοπιά ,απ’οτι το είχα προσεγγίσει ως τώρα. Όχι γιατί άλλαξαν οι παρατηρήσεις ,οι ανησυχίες, αλλά και τα τόσα ερωτήματα μου γύρω από αυτό, αλλά προφανώς γιατί, όπως το στοχαζομαι συνεχώς, προκύπτουν νέες ματιές στο θέμα.
Νομίζω λοιπόν οτι όλη η ιστορία αλλά κι ο θόρυβος που γίνεται για τον μετα-ανθρωπο, τον post-human, τον νέο τύπο ψηφιακού πολίτη, (γιατί κατά βάθος ο post-human ,είναι ο παγκόσμιος πολίτης της Τεχνοπατριδας, της ψηφιακής πατρίδας η όποιας άλλης στην συνέχεια προκύψει η εφευρεθεί από την Τεχνο-υπαρξη μας) , αφορά την λέξη ” Ανθρωπος”.
Ο Νίτσε μίλησε βροντερά και ουσιαστικά για τον ” υπερ-ανθρωπο”. Κι έγινε αλλά και γίνεται ως σήμερα ακόμη μεγάλη συζήτηση γι’αυτο. Σήμερα γίνεται επίσης πολύς ντορος για τον μετα-ανθρωπο, post-human. Και οι δύο αυτοί όροι έχουν την λέξη άνθρωπος ( human), ως παρονομαστή, ως δεύτερο συνθετικό, ως κάτι που υπήρχε πριν. Αφηνουν δε να εννοηθεί οτι είτε με το “υπερ” είτε με το “,μετα” ο Άνθρωπος είναι για να ξεπεραστεί. Δείχνει μια έντονη επιθυμία ,ως εμμονή να προχωρήσει ο σημερινός πολιτισμός σε κάτι πέρα από αυτό που ως τώρα γνωρίζαμε ως “ανθρωπινο”.
Το Ανθρώπινο.
Τι ήταν όμως αυτό το “Ανθρωπινο” που θέλουμε να ξεπεράσουμε; Και γιατί τόση εμμονή; Ήταν κάτι που μας έκανε κακό; Κάτι που μας εμπόδιζε στην εξέλιξη μας ,στην ευτυχία μας, μιας κι ο Αριστοτέλης αλλά κι ο Σοπενχάουερ έθεσαν την ευδαιμονία ως στόχο, ως σκοπό (Τελος) μιας ισορροπημένης ζωής.
Ας το δούμε λοιπόν.
Ο Άνθρωπος αναζητώντας την ευτυχία ( ευδαιμονία) , προσπαθεί κι αγωνίζεται. Συνειδητοποιώντας την περατότητα του θέλει να κάνει την ζωή του οσο γίνεται αν μη-ευτυχισμενη ,τουλάχιστον περισσότερο α-λυπη ,δίχως δηλαδή πολλές λύπες.
Αποφεύγοντας τις λύπες,όσο βέβαια του επιτρέπουν τα γεγονότα ( ένας συνδυασμός σωφροσύνης και τύχης η συγκυριών), επιχειρεί να ζήσει ήρεμα ,ονειρικά, και κατά το δυνατόν ισορροπημένα. Στην προσπάθεια του για το “Α-λυπο” έχει και αποτυχίες. Προσπαθεί να μάθει από αυτές κι έτσι βελτιώνεται, εφ’οσον βέβαια έχει επίγνωση αυτού που κάνει. Ο αγώνας για βελτίωση είναι ο δρόμος προς την ευδαιμονία που συνήθως δεν την αγγίζει ολότελα όπως την φαντάστηκε.( Εκτός κι αν η ευδαιμονία του είναι ο ίδιος ο δρόμος. Αλλ’αυτο είναι άλλο ζήτημα ανάλυσης). Όμως όλος αυτός ο αγώνας που κάνει ,αυτός ο αγώνας που στηρίζεται σε αμφιβολίες ,αποτυχίες κι επιτυχίες, είναι η βάση της ανθρώπινης ζωής στην αναζήτηση της ευτυχίας( ευδαιμονίας). Αρα το “Ανθρωπινο” δεν νοείται δίχως την αμφιβολία και τον αγώνα με επιτυχίες κι αποτυχίες. Το “Ανθρωπινο” έχει θεμελιωθεί στην αμφιβολία. Στην κουλτούρα ,την καλλιέργεια της αμφιβολίας, στηρίχτηκαν όλες οι πολιτιστικές έρευνες κι επιτυχίες των ανθρώπων ως σήμερα. Δίχως την κουλτούρα της αμφιβολίας δεν θα υπήρχε πολιτισμός και μάλιστα Δυτικός Πολιτισμός. Δεν μπορούμε να το νοησουμε αλλοιως.
Η Αμφιβολία.
Η Αμφιβολία όμως κουράζει ,μπορεί να σχετιστεί κάποιες φορές με ενοχές ,συναισθήματα , συγκινήσεις, έρωτες, αναποφασιστικότητα, φόβο ,αποτυχία , συγκράτηση, υπερ-προστασια ,διστακτικότητα και τόσες άλλες ψυχικές καταστάσεις. Ταυτόχρονα όμως η αμφιβολία, γονιμοποιεί τις σκέψεις,τις όποιες αποφάσεις, την σωφροσύνη, την έρευνα, την στρατηγική κλπ.
Υπάρχουν πάντα δύο όψεις, “αμφι”, στην αμφιβολία. Κι αυτές συχνά κουράζουν. Όμως είναι ανθρώπινο χαρακτηριστικό κι είναι στα μέτρα του ανθρώπου. Έτσι πορεύτηκε για αιώνες ο Άνθρωπος κι ο ως τώρα πολιτισμός του. Cogito ergo sum (” αμφιβάλλω αρα υπαρχω”) μας είπε ο Καρτέσιος. Κι ο Σωκράτης επαναλάμβανε ” εν οιδα οτι ουδεν οιδα”( το μόνο που γνωρίζω είναι οτι δεν γνωρίζω). Συνεπώς μπορώ να πω οτι ” Αμφιβάλω, άρα είμαι άνθρωπος”. Και καθημερινά χτίζω προσπαθώντας ν’αγγιξω το “ευ” της ευτυχίας και της ευδαιμονίας. Ακόμη κι αν δεν το αγγίζω πάντα ,αυτό είναι ο οδηγός μου ,ως το Άριστον που θα με κάνει ευτυχισμένο,το Άριστο που αναζητώντας το ταυτόχρονα με καθοδηγεί να του μοιασω.
Ξεπέρασμα Αμφιβολίας.
Ο Νιτσεικος Υπερ-ανθρωπος.
Κι είναι αυτήν ακριβώς την Αμφιβολία, αυτό το ανθρώπινο που θέλησαν να ξεπεράσουν ο Νιτσεικος Υπερ-ανθρωπος κι ο μετα-ανθρωπος του Τεχνο-κοσμου.
Ακολουθώντας βέβαια ο καθένας διαφορετική πορεία αλλά κι έχοντας διαφορετικό στόχο. Δίνοντας έμφαση στην Διονυσιακή δίχως ενοχές χαρά και υμνώντας το παρόν της ζωής ως φάρμακο κατά της θυσίας που γίνεται στο όνομα των ιδεατών καταστάσεων και του ρατιοναλισμου, ο Νίτσε είδε τον Υπερανθρωπο ως την επιστροφή σε μια Διονυσιακή χαρά, ως την επιστροφή σε μια παιδική ελευθερία κι αθωότητα που όμως δεν ειναι γέννημα άγνοιας αλλά γέννημα εμπειριών ζωής και γνώσης εαυτού. Η επιστροφή αυτή του Νίτσε ,στον εξ εμπειρίας ζωής αποφασισμένο υπερ-ανθρωπο του , να επιστρέψει στην ηλικία της αθωότητας, καταργεί τις θεολογικές ενοχές και μετατρεπει την όποια αμφιβολία ,σε καλλιτεχνικό( δηλαδή σε φυσικά δημιουργικό) τρόπο ζωής. Ολοι εχουν ενα καλλιτεχνη μεσα τους κατα τον Νιτσε. Πρεπει να τον βρουν και να ζησουν σύμφωνα με αυτον,δηλαδη με δημιουργική ισορροπία.
Ο Μετα-ανθρωπος του τεχνο-κοσμου.
Αντιθέτως στον Τεχνο-κοσμο μας, ως ψηφιακά όντα που ολο και πιο γρήγορα μεταμορφωνομαστε, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η επιστροφή σε κάθε τι “ανθρωπινο” μοιάζει οριστικά τελειωμένη. Φαίνεται να μην υπάρχει καμμία επιστροφή. Κι αυτό γιατί έχει κηρυχθεί το ανθρώπινο ταυτόσημο της αμφιβολίας και μοιραία της αδυναμίας. Και τα τεχνοοντα βασίζονται στην μηχανική δύναμη ,η οποία όμως ταυτόχρονα είναι δίχως αμφιβολίες, άρα δεν κάνει λάθη. Ενσαρκώνει δηλαδή τον αρχέγονο μύθο των ανθρώπων γι’αληθεια, γι’αποκαλυψη του οντως όντος. Βλέποντας η ανθρωπότητα οτι η Αλήθεια της διαφεύγει και ταυτίζεται με κάτι το α-συληπτο ( “θεικο”) ,αποφάσισε να εγκαταλείψει την αναζήτηση της αυτογνωσίας κι αυτοβελτιωσης ,την αναζήτηση της ευδαιμονίας που τοσο προσπάθησε και βρήκε την λύση.Την λύση της τεχνοαληθειας. Το ανθρώπινο έφυγε κι έδωσε την θέση του στα τεχνοθαυματα που εκ πρώτης όψεως είναι γεγονός οτι γοητεύουν. Ποιός δεν θαυμάζει κι έτσι ησυχάζει γιατι φεύγει απο πάνω του η ευθύνη, το var στους ποδοσφαιρικούς αγώνες που λέει την αλήθεια δίχως αμφιβολία; Ποιος δεν θαυμάζει το κομπιούτερ που κάνει ακριβεστατες εγχειρήσεις ιατρικής, που πρόσφατα διάβασα οτι διευθύνει επιχειρήσεις,που οδηγεί αυτοκίνητα ,που λαμβάνει δίκαιες δικαστικές αποφάσεις, που είναι ιδανικός εραστής κλπ; ( πρόσφατη έρευνα σε ΗΠΑ κι Ιαπωνία έδειξε οτι προτιμούνται το ρομπότ εραστής γιατί υπακούν αναντίρρητα στις ερωτικές επιθυμίες κάποιου). Μοιάζει ναχουμε μπει στον δρόμο της τεχνοευτυχιας σε μια τεχνοζωη με αρχή και τέλος την ιδια την Τεχνική. Η τεχνική παει να γίνει αυτοσκοπός. Η κουλτούρα της Αμφιβολίας εγκαταλείφθηκε. Πρώτα τώρα έχει σημασία η αγορά, το εμπόριο, η τεχνική καινοτομία ,το “θαύμα” της τεχνολογίας ,η επικοινωνία και καθόλου η καλλιέργεια της αμφιβολίας, οπως αυτή για αιώνες καλλιεργήθηκε, μέσα απο την Τέχνη, την λογοτεχνία, την φιλοσοφία, τις Ανθρωπιστικές σπουδές γενικώς. Η αμφιβολία ως μοτέρ έρευνας και δημιουργικότητας ξεχάστηκε η αφαιρέθηκε ως κατι περιττό η συχνά ενοχλητικό.
Το ιδανικό της τεχνοθεολογιας.
Στην θέση τώρα της αμφιβολίας μπήκε το πάθος για την χρηματοπιστωτική δύναμη και Τεχνική ( με την μορφή της καινοτομίας για την καινοτομία). Το ιδανικό του τεχνοαληθους, πήρε την θέση του Αριστου και του Αληθούς ως -Τέλος(σκοπος). Δεν μας μοιάζουν οι μηχανές, εμείς τους μοιάζουμε. Αυτές μιμούμαστε ,αυτές είναι το πρότυπο μας, αυτές μας κινούν, αυτές είναι πλέον το” πρώτον κινούν ” της καθημερινότητας μας. . Σταδιακά γινόμαστε καθ’εικονα και καθ’ομοιωση τους. Η Τεχνική παίρνει τις διαστάσεις μιας θεολογίας κι υπηρετεί τον Τεχνοθεο που ειναι ο ένας και μοναδικός σε όλους. Η Τεχνική είναι ο ιδανικός εαυτός μας. Σε αυτην εναποθεσαμε τα πάντα κι εμείς παραιτηθηκαμε απο κάθε βελτίωση μας μέσω της αμφιβολίας. Ζούμε ως αρχαιολογικα οντα ,αυτοπαρατηρουμαστε στην καλύτερη περίπτωση σαν τέτοια όντα με μια πικρόχολη συγκαταβατικη αποδοχή τετελεσμένων , ζούμε θαυμάζοντας τον νέο μας θεο ,τον τεχνοθεο,αφηνομενοι στα τεχνητά του θαύματα.
Που λοιπόν χρόνος και χώρος για την ανθρωπιά η το ανθρώπινο; Μοιάζουν αυτά με ευρήματα αρχαιολόγων. Ο άνθρωπος της αμφιβολίας υπήρξε Ιστορικό ον. Αυτό το τεχν-οον της τεχνοζωης είναι αν-ιστορητο. Δίχως πολιτισμική μνήμη. Και στηρίζεται στις τεχνητές δυνάμεις ενός συνεχώς εξελισσόμενου τεχνοθαυματος,όπου τα συναισθήματα προκαλούν γέλιο η θλίψη, σαρκασμό, κυνισμό η στην καλύτερη των περιπτώσεων αυτοσαρκασμό, γιατί θεωρούνται εκφράσεις αδυναμίας, κάτι ξένο απο τον παντοδύναμο τεχνοανθρωπο.
Παρ’ολ’αυτα όμως υπάρχουν πάντα στην καθημερινότητα μας περιστατικά που μας θυμίζουν τον Ιστορικό εαυτό μας. Κάποια παραδείγματα ισως βοηθήσουν.
Σας έτυχε σίγουρα να δείτε κάποιον ( έστω κι ενα μικρό γεγονός εξαίρεσης μας φτάνει), από όσους είναι με ιδεολογικό φανατισμό υπέρ του τέλους των συναισθημάτων να σπάει ξαφνικά και να δακρύζει οταν χάνει εναν έρωτα η μια καλή φιλική σχέση, η όταν απρόσμενα του ανακοινώνεται η απόλυση του απο την δουλειά του, η όταν πεθαίνει κάποιος πολύ οικείος του κλπ. Αυτού του είδους τα περιστατικά φανερώνουν οτι ακόμα και στους πιο σκληρούς υποστηρικτές του μετα-ανθρωπου ,του post-human, δεν έχει εξαφανιστεί το ανθρώπινο στοιχείο που εκφράζεται συχνά μέσω ψυχικών και συγκινησιακων αντιδρασεων.
Το τεχνο-ον απο την φύση του δεν έχει πρόβλημα με μοναξιές, φοβίες θανάτου, απώλεια συναισθηματικών αναφορών ,κλπ. Είναι ένα ον ουδετερο συγκινησιακά, που δεν αναγνωρίζει τις ανθρώπινες αντιδράσεις. Είναι λειτουργικό, παραγωγικό και μηχανοποιημένο. Αρα για να υπάρχουν ακόμα, έστω και λίγες, ελάχιστες, “ανθρωπινες” αντιδράσεις σε κάποιους μετα-ανθρωπους ίσως να σημαίνει οτι η δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο τελειωμένο στάδιο του post-human. Ίσως ο,τι ζουμε να’ναι απλά μια κατάσταση lost-human ,όπου απλά το ” ανθρωπινο” χάθηκε η χάνεται. Κάτι όμως που έχει χαθεί δεν σημαίνει οτι είναι πεθαμένο. Ώσπου να βρεθεί νεκρό πάντα θα υπάρχει μέσα μας ενδόμυχα οτι μπορούμε να το ξαναβρούμε, οτι μπορεί ανα πάσα στιγμή να επιστρέψει, έστω κι ως βοηθητική συνύπαρξη των τεχνο-οντων. Με το ερώτημα να’ναι πάντα ανοιχτό μέσα μας:
αυτά τα ανθρώπινα απομεινάρια που αναφέρθηκα είναι απομεινάρια ενός γερασμένου όντος του ανθρώπου η κάποιες φλογιτσες ελπίδας στις στάχτες; Το lost μπορεί και να σημαίνει οτι αν το ξαναβρούμε δεν θα το χάσουμε. Θα το κάνουμε να συνυπάρξει δημιουργικά με την τεχνοζωη ώστε να συνδυαστεί η κουλτουρα της ανθρωπινης αμφιβολιας μαζι με το παθος της Τεχνικης; Γιατί η τεχνική εξέλιξη δεν βλάπτει υποχρεωτικά. Μπορεί να βοηθήσει πολυ τις ανθρώπινες δραστηριοτητες. Η ζωή θα δείξει.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
