Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Τον Λουκά Σαμαρά τον γνώρισα το 1985. Βρισκόμουν στην Νέα Υόρκη, ως απεσταλμένος της γαλλικής εφημερίδας Liberation που εργαζόμουν ,για την κάλυψη κάποιων πολιτιστικών γεγονότων στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Από έναν πρώην συνεργάτη του γλύπτη Takis και μετέπειτα γκαλεριστα, τον Ρενο Ξυππα, έτυχε να γνωρίσω τον ελληνοαμερικανο εικαστικό Philippe Tsiaras. Αυτός μεσολάβησε κι έγινε η αρχή της γνωριμίας μου με τον σημαντικό διεθνώς ελληνοαμερικανο καλλιτέχνη τον Lucas Samaras η αλλιώς Λουκά Σαμαρά. Πήγα αρχικά στο τότε σπίτι του ενα διαμέρισμα στο west 71 street, στην πάνω πόλη της Νέας Υόρκης. Εκεί κοντά βρισκόταν κι η πασίγνωστη γκαλερί της Μαριον Γκουντμαν . Από την πρώτη στιγμή που τον συνάντησα μου έκανε εντύπωση το παγωμένο, αποστασιωποιημενο στυλ του, κάτι όμως που δεν είχαν τα μάτια του τα οποία είχαν ζεστασιά. Σου έδινε παγωμένα το χέρι του που δεν το έσφιγγε. Σου μιλούσε μετωπικά κι άμεσα, έτοιμος να σου διορθώσει κάποια λάθος λέξη ,έτοιμος να σε επαναφέρει στην τάξη και στο θέμα της συζήτησης αν πλατιαζες και κυρίως να σου δείξει οτι δεν είχε χρόνο για χάσιμο. Αν κι ενδιαφερόταν πάντα για την Ελλάδα και τους Έλληνες ,εν τούτοις δεν δισταζε ναναι άκρως δεικτικος για την ελληνική Τέχνη και την χώρα γενικώς. Παρότι δήλωνε οτι γεννήθηκε στην Ελλάδα κι έμεινε ως τα 11 του ,θεωρούσε τον εαυτό του Αμερικανό καλλιτέχνη. Δύσπιστος προς κάθε Έλληνα που τον πλησίαζε, έδειχνε ενδιαφέρον όταν διαπίστωνε πως ειδικά ένας νέος άνθρωπος ήθελε να μάθει. Όπως έγινε και στην περίπτωση μου. Θεώρησε οτι τον ενδιέφερα κι έτσι συμφώνησε να τον ξαναδώ και να κάνουμε μια σε πιο βαθος συζήτηση. Αυτό ήταν το ξεκίνημα μιας μακρόχρονης φιλίας η οποία δεν ξέρω πόσο σημαντική ήταν για τον Λουκά, όμως ξέρω πως ήταν πολύ καθοριστική για μένα. Κι αυτό γιατί μιλούσαμε πλέον πολύ συχνά. Κάποιες φορές μάλιστα πήγαινα Νεα Υόρκη λίγες μέρες, ειδικά για να τον δω. Μέχρι και γεύμα οργάνωσε για την μητερα μου όταν αυτή με επισκέφτηκε στην Νέα- Υόρκη. Και βέβαια κάποια στιγμή μέσα στις πολλές συζητήσεις μας του μίλησα για τα διηγήματα και τα ποιήματα που έγραφα . Όπως του έδειξα και σχέδια μου. Έδειχνε πάντα ενδιαφέρον για ο,τι έκανα. Αλλά δεν δίστασε μερικές στιγμές που τις θεωρούσε αναγκαίες ,να με ισοπεδώσει. Για τα σχέδια μου έλεγε οτι θα'πρεπε να σχεδιάζω συνέχεια μέχρι ναρθει η προσωπική μου γλώσσα. Κι είχε δίκιο. Ο χρόνος τον δικαίωσε. Εκεί όμως που ήταν πιο σκληρός μαζί μου ήταν στα γραπτά μου. Μου τα αποδόμησε λέγοντας μου ” γιατι γράφεις σε τρίτο πρόσωπο; Τι θέλεις να κρύψεις; Λες ψέμματα μιλώντας σε τρίτο πρόσωπο. Μίλα στο πρώτο πρόσωπο. Μίλα για σένα,για ο,τι ξέρεις, για ο,τι έχεις βιώσει, για την αλήθεια σου. Αλλιώς σταμάτα να γράφεις, δεν ενδιαφέρουν κανέναν τα εκτός απο την προσωπική σου εμπειρια”. Κάποια φορά μου διέλυσε τόσο πολύ ένα διήγημα ώστε παρα λίγο να βάλω τα κλάματα. Έτρεμα. Ήθελα να του δώσω γροθιά . Σαν σωστός όμως αθλητής της πυγμαχίας που ήμουνα και είμαι, έδειξα αυτοσυγκράτηση.
Κι όμως επέδρασε πάνω μου καταλυτικά. Άλλαξα το στυλ μου ,μίλησα σε πρωτο προσωπο και τα μετέπειτα βιβλία μου ως τώρα έχουν δομηθεί πάνω στα συντρίμμια του εαυτού μου ,αυτού που θρυμματισε τότε ο Λουκάς Σαμαράς. Με τον καιρό κι ειδικά σήμερα που έχω πλέον την δική μου εκφραστική γλωσσα στην λογοτεχνία μου και την ζωγραφική μου, μπορώ να πω δημόσια οτι τον ευγνωμονώ. Αν δεν ήταν τοσο σκληρός μαζί μου δεν θα είχα προχωρήσει ποιοτικά στην δημιουργική μου Ζωή, όπως νοιώθω οτι έχω κάνει. Αυτός όμως ήταν ο Λουκάς Σαμαράς. Γκρέμιζε κι άφηνε να ανθίσει ο,τι μπορούσε κι έπρεπε απο μόνο του ν'ανθισει. Έτσι ήταν και με τον εαυτό του. Κι είναι κάτι που βλέπει κάποιος στην δουλειά του. Κλεισμένος όταν πρωτοπηγε με την μητέρα του στην Νέα Υόρκη στο δωμάτιο του και στον εαυτό του ,είδε ο,τι είχε φέρει μαζί του ως προσωπικότητα από την Ελλάδα να γκρεμίζεται. Δεν γνώριζε αρχικά Αγγλικά ,δεν είχε φίλους, δεν ήταν κοινωνικός. Για να επιβιώσει όμως εκεί έπρεπε ν'αλλάξει. Κι επιτέθηκε στον “παληο” εαυτό του. Τον θρυμματισε όπως έκανε κι ο Νίτσε με το φιλοσοφικό σφυρί του. Απο τα θρυμματα αυτά πήρε το υλικό να χτίσει τον” νεο” του εαυτό ,αυτον που θα τον έκανε τον σημαντικό παγκοσμίως καλλιτέχνη που είναι σήμερα. Και πως το πέτυχε αυτο; Με μια απλή τεχνική, αυτήν του καθρέφτη. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στεκόταν μπροστά στον καθρέφτη του σπιτιού του και κοίταζε το πρόσωπο του,τα χέρια του ,όλο του το σώμα και μάλιστα γυμνό ,όπως γεννήθηκε. Γιατί για ν'αλλάξεις κάτι πρέπει να σε δεις ολογυμνο μεταφορικά και κυριολεκτικά. Κι όπως κοιτούσε την γυμνή του εικόνα ήθελε να την αλλάξει. Ήθελε να σπάσει το κρύο κι άκαμπτο που έβλεπε. Ήθελε να δείξει τα αισθήματα του η να παραμορφώσει και να μεταμορφώσει κάτι απο την εικόνα του. Πήρε λοιπόν μια πολαροιντ κι άρχισε ν'αυτοφωτογραφιζεται ,γυμνός,δίχως να φοβάται ερωτικές στάσεις. Μόλις έβγαινε η φωτογραφία και πριν αυτή εμφανιστεί ,πίεζε την πολαροιντ με τα δάχτυλα του η κάποια αντικείμενα. Κι έτσι η τελική εικόνα εμφανιζόταν αλλοιωμένη. Ο εαυτός του φαινόταν σε παραμορφωμένο διαρκή μετασχηματισμό.
Πρίν από Σιντυ Σερμαν και τόσους άλλους διεθνείς καλλιτέχνες που εργάστηκαν φωτογραφικό στις μεταμορφώσεις του εαυτού τους, της εικόνας ,πριν απο όλους, ήταν ο Λουκάς Σαμαράς που εφεύρε τις “σελφι” κι έβαλε την πολαροιντ μέσα στην Τέχνη, ως νέο εκφραστικό μέσο. Από το 1972 που αγόρασε την πρώτη του πολαροιντ ως σήμερα πέρασε οριστικά από την ζωγραφική, χαρακτική και γλυπτική πουχε ξεκινήσει στην φωτογραφία. Ο “εαυτος” του κι η καθημερινότητα γίνονται το κύριο θέμα της καλλιτεχνικής του έρευνας. Κολλαζ, αντικείμενα ,καρφίτσες, μαχαίρια, κουτιά, καρέκλες ,φωτοσκιες και φωτοαποχρωσεις ,το σώμα του( γυμνό και ντυμένο) ,αλλά και τα γυμνά σώματα αλλ8ων ( μεταξύ αυτών διάσημοι όπως ο μεγάλος εικαστικός Τζασπερ Τζόουνς) γίνονται πεδίο της ερευνητικής του προσπάθειας που έχει ως κύριο κονσεπτ την μεταμόρφωση. Το θέμα του να μεταμορφωθεί κάποιος η κάτι σε κάτι άλλο, απο αυτό που είναι τον απασχολεί και γίνεται το κύριο εργαλείο της εικαστικής δουλειάς του. Το ερώτημα όμως που θέτει ο Λουκάς Σαμαράς είναι ουσιαστικό : με το να μεταμορφωθεί κάποιος γίνεται κάποιος άλλος η απλά ανακαλύπτει τις άλλες, τις κρυμμένες διαστάσεις του εαυτού του; Γιατί θρυματίζοντας την αποδεκτή εικόνα μας και πηγαίνοντας στα βάθη της ύπαρξης μας στην πραγματικότητα ανακαλύπτουμε τις πολλαπλές μας προσωπικότητες, ανακαλύπτουμε τους άπειρους “αλλους” του εαυτού μας. Κι αυτό θέλει να μας δείξει μέσα από το έργο του ο σπουδαίος ελληνοαμερικανος καλλιτέχνης. Οτι πρέπει να γκρεμίσουμε τα εύκολα αποδεκτά πρόσωπα μας και να επιχειρήσουμε να γνωριστουμε τον εαυτό μας. Οι πασίγνωστες πλέον ” φωτομεταμορφωσεις” του δημιουργήθηκαν κάτω από αυτό το πνεύμα. Συνθέσεις εικόνων κολαζ από πολυμέσα , οι ιδιότητες των βαφών των πολαροιντ, η Τέχνη μέσω κομπιούτερ ,ο,τι τέλος πάντων έχει ως τώρα δημιουργήσει,ο Λουκάς Σαμαράς, είναι αποτέλεσμα αυτης της μόνιμα ανοιχτής ταυτότητας του, μιας ταυτότητας που δεν εγκλωβίζεται ποτέ στο “ταυτον” κι είναι σε διαρκή διάλογο με το “ετερον” ,δηλαδή το άλλο μέσα του κι έξω από τον ίδιο. Όταν έφυγε με την οικογένεια του από την Ελλάδα ,αμέσως μετά τον εμφύλιο, για τις ΗΠΑ, για το Νιου Τζερσευ, ο Λουκάς Σαμαράς ήταν μόλις 11 χρονών. Κρατά πάντα στις βαλίτσες της μνήμης του τις παιδικές αναμνήσεις του σημαδεμενες απο τον εμφύλιο και την εικόνα της γιαγιάς του η οποία τραυματίστηκε από βόμβα κι εξη μέρες μετά πέθανε. Από τότε ως σήμερα η ζωή του άλλαξε. Έγινε καταξιωμένος καλλιτέχνης διεθνώς. Αυτό όμως που δεν άλλαξε είναι το τραύμα του εαυτού του. Δεν παύει να φτιάχνει έργα όπου η οικογενειακή κατάσταση του είναι μόνιμα παρούσα. Φωτογραφίες από τα παιδικά του χρόνια, φωτογραφίες σε μεγαλύτερη ηλικία ,μεταμορφώσεις της εικόνας του η γνωστών του ,το βιογραφικό στοιχείο είναι πανταχού παρόν στο έργο του . Όμως προσοχή: δεν εννοώ βιογραφικό εδώ μια απλή καταγραφή γεγον6οτων. Οχι θαταν μεγάλο λάθος Ακόμη κι αν ο ίδιος αναφέρεται συχνά για τα έργα του ως στιγμές ενός προσωπικού ημερολογίου, εν τούτοις οι όποιες φωτο-αναμνησεις, αντικείμενα ,η αναμνηστικά πράγματα ,δεν είναι τίποτα περισσότερο στην περίπτωση του ,παρά υλικό εργασίας της εικαστικής του γλώσσας. Ο Λουκάς Σαμαράς χρησιμοποιεί το ” πραγματικο” ,την “βιο-πραγματικοτητα”, την” αυτο-βιογραφια”,για να μιλήσει για τις αγωνίες της ύπαρξης, για τον θάνατο, τις βιολογικές αλλαγές,την σεξουαλικότητα, τον χρόνο ,κλπ. Μιλώντας για τον ίδιο κατα βάθος μιλά για τους άλλους. Ως νέος ξεκίνησε να σπουδάζει υποκριτική. Η εμπειρία του να παίζει άλλους ρόλους συνέβαλε επίσης στην προσπάθεια του ν'ανακαλυψει τις πολλαπλές του προσωπικότητες που όμως ,όταν είναι μοναδικές κι αληθινές γίνονται ταυτόχρονα κι η αλήθεια των άλλων. Το γυμνό στα έργα του είναι μια μεταφορική γλώσσα για να μιλήσει για την γυμνότητα ως την μόνη οδο της γαλήνης και της ηρεμίας στην ζωή.” Γυμνωθειτε” μοιάζει να μας λέει ο Λουκάς Σαμαράς. Δηλαδή γίνετε ο εαυτός σας, δες τε τον όπως είναι ,ανακαλύψτε τις τόσες άγνωστες πλευρές του, μάθετε τον κι αποδεχτείτε τον. Αγαπήσετε τον ακόμη κι αν τον θρυματισετε , η τον πονάτε η σας πονά. Γκρεμίστε τον για να τον βρείτε η να σας βρει. Αυτό είναι το βασικό μήνυμα της εικαστικής γλώσσας του σημαντικότατου διεθνώς,πρωτοποριακού Έλληνα καλλιτέχνη. Κι αυτό το μήνυμα είναι μην6υμα γενναιότητας κι αγάπης . Είναι αγάπη. Είναι η πρόταση για επιστροφή στην πιο ουσιαστική μας αθωότητα ,στην δημιουργική μας γυμνότητα. Είναι το πάθος για μια νέα ζωή ,για μια ζωή που, αν και έχει συχνά διαμορφωθεί από τους άλλους ,εν τούτοις μπορεί να ξαναγεννηθεί χάρις στην αυτογνωσιακη μας προσπάθεια ,ως δικιά μας. Πραγματικά δικιά μας.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
